Bunjevke koje su utrle put umetnosti u Subotici
Bunjevke književnice i umetnice nisu bile preznate u vremenu u kom su radile.Bunjevci kao mali narod kroz istoriju su se uvek borili za očuvanje svog identiteta, jezika i kulture. Malo pažnje je poklonjeno istraživanju književnica i umetnica. Iz feminističkog diskursa Jelena Čović i Ana Bešlić posebno su interesantne kao umetnice, jer ne samo da su za sobom ostavile legat velike umetničke i kulturne vrednosti, nego su i kao predstavnice manjinskog naroda pomerale “granice”.
Teoretičarke umetnosti i naučnice Linda Noklin (Linda Nochlin), Liza Tikner (Lisa Tickner), Grizelda Polok (Griselda Polock), Rozika Parker (Rozsika Parker) i Linda Nid (Lynda Nead) doprinele su istaživanju umetnosti na zaboravljene umetnice.
“Termini poput pola i roda, rodnih uloga, polne razlike i patrijarhata i dalje se koriste u feminističkoj teoriji i kritici. Ti termini su proizašli iz stalnog ukazivanja na sistemske nejednakosti, a njihova primena omogućava nam da uočimo do koje mere je vizuelna kultura stvarana prema patrijarhalnim uverenjima i kako je podupirala postojeći sistem diskriminacije. Feministička kritika istorije umetnosti postala je sastavni deo svih grana istorije umetnosti. Ta kritika ne predstavlja nekakav monolitan skup ideja već označava pluralitet koji vlada kako unutar feminističkog političkog pokreta i rodnih studija, tako i u prostoru umetnosti u kome se sukobljavaju različita mišljenja. Feministička teorija proizlazi iz rada istoričarki umetnosti, umetnika i umetnica, ali i iz delovanja aktivista i aktivistkinja“.
„Uz to, ona je rezultat različitih pravaca u okviru feminizma šezdesetih i sedamdesetih godina u SAD-u i Zapadnoj Evorpi, koji se obično naziva „drugim talasom“ feminizma. Taj drugi talas feminizma zadržao je osnovne ideje i zahteve „prvog“ talasa, poput borbe za jednaka prava žena i muškaraca, jednake mogućnosti zaposlenja i ukidanje razlika u vrednovanju muškog i ženskog rada na tržištu.“[1]
Bunjevke diskriminisane u umetnosti
Linda Nokli u eseju “ Why have there been no great women artists” koji je objavljen u časopisu Art news je postavila pitanja koja se odnose na diskriminaciju umetnica u svetu umetnost. Osvrnula se i na obrazovanje žena i njihovom položaj u društvu. Za razliku od nje feminističke teoretičarke Grizelda Polok i Rozika Parker u knjizi Old Mistress: Women, Art and Ideology su istakle da su se žene borile za ostvarivanje svojih prava i osvajanja prostora u umetnosti.
Žene ispred svoj vremena
“ Autorke postavljaju pitanje o trenutnom stanju istorije umetnosti kao nauke i bave se razumevanjem položaja i identiteta žena kroz istoriju, ali i u trenutnoj praksi istorije umetnosti. Prema ovim autorkama, istorija umetnosti nije neutralna praksa objektivne nauke već je uvek ideološka praksa. Grizelda Polok smatra da alternativni pristup u proučavanju umetnosti ne podrazumeva istraživanje estetskih objekata već razumevanje ideološke prakse. Zbog toga se feministička kritika interesuje, baš kao i marksistička, za ideološke okvire i društvene uslove u kojima se umetnost stvara.“[2]
U periodu kada je stvarala Jelena Čović i Angela Mačković žene su prikazivane kako se bave ženskim poslovima, a ne u društvenom i javnom prostoru. Primer toga je slika Angeline Mačković Pletilja ((1910).
Za razliku od svoje učenice, Jelena Čović je prikazivala žena u prirodi. Bez toga da su se bavile nekim „ženskim poslom“. Čovićka je bila i poznata po tome što je pravila kopije poznatih slikara.
Bunjevke krčile put rodnoj ravnopravnosti
Sa kulturološkog i rodnog aspekta ni Jelena Čović ni Angela Mačković umetnice nisu dovoljno istražene.[3] Ana Bešlić, je imala tu sreću, da se nakon Drugog svetskog rata preselila u Beograd. Samim tim što je bila bliža centru, imala je veće mogućnosti da se razvija i napreduje. Za razliku od nje, Jelena Čović koja je bila prva akademska slikarka Subotice i žena slikar uopšte, odluku da se ne prikloni ni jednom centru platila je svojom karijerom. Koliko god da su se žene borile kroz istoriju da ostvare svoja prava, među kojima je osnovno pravo na rad, obrazovanje i zdravstvenu zaštitu, pripadnice manjiskog narod bile su u još lošijoj poziciji. Diskriminisane su kao žene i pripadnice manjina. Naročito nakon Drugog svetskog rata, kada je donet dekret i svi Bunjevci i Šokci su asimilovani u Hrvate. [4]
U posebno lošem položaju su bile Bunjevke.Pojedini istoričari ne priznaju postojanje Bunjevaca kao posebnog naroda i nazivaju ih bačkim Hrvatima ili Bunjevcima-Hrvatima. Bunjevci i Bunjevke nemaju drugu državu do Srbije. Poput većine drugih nacionalnih zajednica, te su i u ovom položaju podređeni u odnosu na druge manjinske zajednice.
Bez obzira na to, Bunjevke su na severu Srbije ostavile trag svojim delovanjem posebno na polju umetnosti i humanitarnog rada. Prva akademska slikarka u Subotici bila je Jelena Čovića, akademska vajarka Ana Bešlić, ne treba zaboraviti ni Angelu Mačković.
[1] Jovana Mitrović, Prikazi žena u slikarstvu u prvoj polovini 20. veka i slikarstvo Anđelije Lazarević, “Knjiženstvo”, Časopis za studije roda, književnosti i kulture, Beograd.
[2] Ibid.
[3] Istoričarka umetnosti Olga Kovačev Ninkov iz Gradskog muzeja Subotica bavi se istaživanjem rada obe umetnice poslednjih godina.
[4] Odlukom GNOOV od 14.maja 1945.godine svi Bunjevci i Šokci se moraju pisati kao Hrvati bez obzira na njihovu izjavu.
Sandra
Ja sam Sandra Iršević, masterka komunikološkinja i doktorantkinja digitalne produkcije. Kao urednica portala ecofeminizam.com i dopisnica TV Pink, spajam tradiciju sa savremenim novinarstvom. Moj rad u medijima i zaštiti životne sredine prepoznat je nagradama. Aktivno se zalažem za očuvanje bunjevačke kulture i rodnu ravnopravnost, dokazujući da je moguće negovati korene uz praćenje digitalnih trendova.
