Rod i umetnost kod Bunjevki
Nikola Dedić u svom radu Umetnost Vojvodine XX veka i problemi rodnih identiteta, objašnjava da problem roda u umetnost uveden sa pojavom takozvane „istorije umetnosti“ koja umetnost sagledava „kao autonomno polje kulture nego kao oblik suprostavljenih konfliktnih pozicija moći unutar sistema istorijskih detetminisanih praksi“.[1]
Pojedine teoretičarke smatraju da dolazi do prelaska sa taktike subjekta na taktiku identiteta.
“Poseban slučaj “umetnosti u doba kulture” jeste rad sa rodnim (gender) identitetima. Karakterističan je obrt od umetnika kao izvora umetnosti, što je jedna od temeljnih odrednica modernog doba, moderne i modernizma, ka umetniku i, zapravo umetnici koja se postupcima izvođenja umetnosti dekonstruktivno i decentrirano pita o svom identitetu stvaraoca,delatnika, društvenog aktera, umetnice, proizvođačice, izvođačice,žene. Suočenje sa dramatičnom činjenicom da umetnik nije nužno muškarac, odnosno da se stvaranje i izvođenje umetnosti ne može jednoznačno dovesti pod esencijalistički i univerzalistički kodeks ili katehizis bezinteresner estetike modernizma, otvorilo je pitanje o „rodnim identitetima“. Pojedini teoretičari / teoretičarke pišu o prelasku sa taktike subjekta na taktike identiteta.
Žena umetnica i njihovo delovanje
Taj prelaz se vezuje za pojavu žena umetnica i na njihovo dekonstruktivno delovanje u odnosu na velike dogme, kanone, teme i sisteme stvaranja i recepcije zapadne moderne umetnosti. Prelazak sa ideje subjekta kao izvora (transcedentalnog ili egzistencionalnog “mesta” ili “vrela” porekla) na identitet kao trenutnu indeksnu poziciju u društvu, kulturi i umetnosti podudara se da prelaskom sa taktike umetničkog stvaranja na taktike umetničkog izvođenja.
Sa druge strane, pitanje roda se ukazuje kao bitno. Omogućava da se na liniji od subjekta ka umetničkom objektu postavi pitanje o relativnosti ontološkog ustrojstva umetnosti i umetnika. Rod se prepoznaje kao društveni konstrukt. I ta matrica društvenog konstituisanja se u razmevanju i izvođenju primenjuje u umetnosti”.[2]
Umetnost je dugo bila muški posao
Poznata feministička teoretičarka, Grizelda Polok tvrdi da je umetnost dugo bila muški posao. Tek 60-tih godina prošlog veka dolazi do konstituisanja statusa umetnica. Polokova dalje objašnjava da je uloga žena umetnica bila dominantna krajem XX i početkom XXI veka. Umetnice u ranijem periodu nisu bile vidljive. Zbog toga je neophodno da se ponovo podvrgnu tumačenju sa rodnog i kulturnog aspekta. Među, ovim umetnicama pripada i Jelena Čović. Ona je uspostavila “likovnu kulturu” u Subotici. Feministička umetnost nastaje pojavom i razvojem feminističkih pokreta.
U vojvođanskim avangardnim umetničkim praksama nije bilo mnogo žena. Umetnost je bila muški posao. U Subotici dolazi do formiranja Udruženja likovnih umetnika 1923.godine, osnivanja likovnih kolonija. One su tada predstavljale, nešto novo i modernističko i napuštanje tadašnjeg socijalnog realizma. Tada se u Subotici posebno razvija avangarda. Dolazi do buđenja “nacionalnog” kod umetnika. To se posebno ispoljilo u slikarstvu. Sa druge strane, 60-tih godina prošlog veka započinje proces decentriranja statusa „umetnika“ i konstruisanja umetnice. Taj proces se odvija u rubnim područjima modernizma i tu se izdvaja ime Ane Bešlić.
“Ove autorke su delovale na margini i nisu bile interpretirane u teoriji i istoriji umetnosti kao” žene”. Pri tome, one su bile žene različitih etničkih i umetničkih identiteta. Bile su suočene sa granicama sopstvenog jezika i jezika kulture u kojoj su delovale, bez obzira na to da li se radilo o verbalnim ili vizuelnim ili bihevioralnim jezicima. Karakteristično je da pojavom postmoderne od ranih osamdesetih pa kroz umetnost u doba nepreglednosti od sredine devedesetih do danas uloga žena umetnica postaje veoma bitna i vidljiva, a krajem XX veka i početkom XXI kao gotovo dominantna na lokalnim umetničkim scenama”.[3]
Umetnice na reviziji iz feminističkog diskursa
Mnoge umetnice danas treba ponovo podvrgnuti tumačenju iz kulturnog i feminističkog diskursa. Među njima se svakako nalaze Jelena Čović i Angela Mačković. Obe umetnice i slikarke imale su tešku sudbinu.
“Problem roda u rasprave o umetnosti uveden je pojavom tzv „nove istorije umetnosti“ koja pojam umetnosti više ne sagledava kao autonomno i bezinteresno polje kulture već kao oblik suprostavljenih, konfliktnih pozicija moći unutar sistema istojskih determinisanih praksi.
Pojam roda (gender) se koristi da ukaže na društvenu i kulturološku konstrukciju kategorija muškog i ženskog identiteta., što je gledište suprostavljeno esencijalističkim tvrđenjima po kojima su ove kategorije biološki determinisane.
Studije roda su interdisciplinarno polje istraživanja koje na antiesencijalističkim I relativističkim osnovama razmatraju pojam roda I sučeljavaju ga sa entiesencijalističkim interpretacijama rase , klase, etniciteta, i nacije; drugim rečima pojam roda “ upućuje na društveno poreklo subjektivnih identiteta muškaraca i žena, na čitav sistem veza koje mogu uključiti polnost, iako nisu neposredno deteminisane polnošću niti nju neposredno determinišu.”[4]
[1] Ibid.720
[2] Miško Šuvaković,Umetnost XX veka u Vojvodini,str 339
[3] Ibid,343.
[4] Nikola Dedić,Umetnost Vojvodine u XX veku i problem rodnih identiteta,721.
Sandra
Ja sam Sandra Iršević, masterka komunikološkinja i doktorantkinja digitalne produkcije. Kao urednica portala ecofeminizam.com i dopisnica TV Pink, spajam tradiciju sa savremenim novinarstvom. Moj rad u medijima i zaštiti životne sredine prepoznat je nagradama. Aktivno se zalažem za očuvanje bunjevačke kulture i rodnu ravnopravnost, dokazujući da je moguće negovati korene uz praćenje digitalnih trendova.
